Historia użycia roślin przez człowieka jest niesamowicie długa i sięga kilku tysięcy lat wstecz. Zioła były używane zarówno w celach jadalnych ale także jako remedium na rozmaite dolegliwości i choroby. Mimo upływu wieków i rozwoju produkcji leków syntetycznych, rośliny i pozyskiwane z nich substancje aktywne dalej są używane jako środki lecznicze. Wykazują bardzo szerokie spektrum działania – od niwelowania objawów chorobowych po poprawę funkcji poznawczych (zdolności uczenia się, zapamiętywania, koncentracji).
Czym są adaptogeny?
Adaptogeny to roślinne substancje mające na celu poprawę odporności psychicznej i fizycznej. Zwiększają zdolność organizmu do przystosowania się do stresorów środowiskowych i zmniejszają szkody spowodowane przez takie czynniki. Uważa się, że adaptogeny to substancje, które przywracają wewnętrzną równowagę ustroju, czyli homeostazę, która często zostaje zachwiana w wyniku stylu życia jaki prowadzimy. Jednym z najlepiej przebadanych i najczęściej stosowanych adaptogenów jest Ashwagandha.
Ashwagandha – trochę historii
Ashwagandha (Withania somnifera) została odkryta w ok. 6000 r. p.n.e. i od tego czasu używana jest jako substancja lecznicza. Jest to wiecznie zielony, drzewiasty krzew, któremu przypisano wiele nazw o różnych znaczeniach, m.in. indyjska wiśnia zimowa, indyjski żeń-szeń, Punir, czy Ashandh. Nazwa gatunku, czyli „somnifera” dosłownie oznacza po łacinie „wywołujący sen”. Co ciekawe nazwa „ashwa” oznacza konia, a „gandha” zapach – podobno korzenie tego krzewu mają charakterystyczny zapach mokrego konia.
Ashwagandha była stosowana jako środek przeciwnowotworowy, antystresowy, tonizujący, moczopędny. Używana była także jako lek na pasożyty, zaparcia, bezsenność i załamania nerwowe. Świeżo wysuszone korzenie są dominującym składnikiem leczniczym; jednak liście, kwiaty, nasiona i owoce rośliny są również wykorzystywane do celów terapeutycznych.
W Ajurwedzie, czyli tradycyjnej medycynie indyjskiej, Ashwagandha jest opisywana jako Rasayana, czyli zioło, które może odmłodzić organizm i promować zdrowie wszystkich tkanek.
Ashwagandha – składniki bioaktywne
Popularność Ashwagandhy stale rośnie i obecnie jest jednym z najczęściej badanych ziół leczniczych. Zwiększa się także ilość suplementów zawierających ekstrakty Ashwagandhy i coraz chętniej po nie sięgamy. Co sprawia, że roślina ta cieszy się takim uznaniem?
Niezwykłe właściwości lecznicze Ashwagandhy wynikają niewątpliwie z bogactwa substancji aktywnych, które wykazują różnorodne działanie. Roślina ta obfituje w takie składniki jak alkaloidy, fenole, flawonoidy, saponiny, garbniki, węglowodany, laktony steroidowe, pseudotropinę, cysteinę, witaninę, witaferynę, witanolidy. Różne części rośliny różnią się składem związków chemicznych. To bogactwo substancji aktywnych nie jest jeszcze w pełni poznane i nadal wymaga dalszych badań.
Za specjalne właściwości lecznicze tego zioła odpowiadają głównie witanolidy i związki fenolowe, które aktywują układ odpornościowy i działają przeciwutleniająco i przeciwbakteryjnie. Największym zainteresowaniem badaczy cieszy się witaferyna A należąca do witanolidów, która ma działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.
Ashwagandha – działanie
Sen
Sen odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu fizycznego i psychicznego zdrowia organizmu. Brak lub ograniczenie snu może prowadzić do szeregu zaburzeń fizycznych, metabolicznych i poznawczych, które z kolei wywołują m.in. stres, lęk, czy otyłość. Udowodniono, że suplementacja Ashwagandhą poprawia różne wskaźniki związane ze snem, ale przede wszystkim poprawia ogólną jakość snu oraz ułatwia zasypianie.
Stres
Znakiem charakterystycznym współczesnego stylu życia jest to, że każdego dnia jesteśmy narażeni na działanie różnych stresorów, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Z reguły krótkotrwały stres działa na nas mobilizująco i nie powoduje zaburzeń lecz problem pojawia się wtedy, gdy na stres narażeni jesteśmy ciągle. Mówi się wtedy o stresie przewlekłym, który prowadzi do zachwiania homeostazy organizmu, gdyż niewydolne stają się wewnętrzne systemy adaptacji. W takiej sytuacji z pomocą mogą przyjść adaptogeny.
Badania pokazują, że stosowanie ekstraktów z korzenia Ashwagandhy wzmacnia odporność organizmu na stres. Działanie antystresowe wynika z kilku mechanizmów. Jednym z nich jest obniżanie poziomu głównych hormonów stresu, czyli kortyzolu i kortykosteronu, których stężenie rośnie w sytuacjach związanych ze stresem. Ashwagandha może także przeciwdziałać stresowi poprzez modulację układu odpornościowego i działanie przeciwzapalne. W badaniach z wykorzystaniem kwestionariuszy stwierdzono, że suplementacja tym adaptogenem zmniejsza objawy stresu u osób przewlekle na niego narażonych.
Wyciszenie
Kolejnym korzystnym efektem stosowania Ashwagandhy jest obniżenie poziomu odczuwanego lęku, co prawdopodobnie ponownie wynika z przeciwzapalnych i przeciwutleniających właściwości tej rośliny, ale także z oddziaływania z receptorami GABA. GABA jest najważniejszym neuroprzekaźnikiem hamującym w ośrodkowym układzie nerwowym i uważa się, że odgrywa kluczową rolę w regulacji lęku.
Ze względu na swoje antystresowe, antylękowe i poprawiające sen właściwości Ashwagandha będzie też pełniła rolę wyciszającą i uspokajającą po intensywnym psychicznie czy fizycznie dniu. Świetnie sprawdzi się u osób przeciążonych obowiązkami w zmniejszaniu napięcia i niepokoju.
Podsumowanie
Powszechne stosowanie Ashwagandhy w medycynie niekonwencjonalnej oraz jako suplementu diety wynika z jej wyjątkowych właściwości. Może działać jako adaptogen, zatem normalizująco na ustrój i przywracająco wewnętrzną równowagę, ale także wywierać silne działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające (nawet w stanie zapalnym o niskim stopniu nasilenia), co może zapobiegać innym przewlekłym zaburzeniom. Przyjmuje się, że suplementacja tym ziołem jest bezpieczna lecz w niektórych grupach będzie jednak przeciwwskazana, np. u kobiet w ciąży, karmiących, osób poniżej 18 roku życia.
Obecne ciągłe życie w biegu, robienie wielu rzeczy na raz, ale także intensywna aktywność fizyczna i umysłowa powodują, że działamy pod wpływem dużego stresu i często jesteśmy przebodźcowani. Wyciszenie, uspokojenie i obniżenie poziomu stresu i lęku, które możemy zaobserwować po zastosowaniu Ashwagandhy będzie zatem na wagę złota.
Źródła:
1. Speers A.B. i wsp. Effects of Withania somnifera (Ashwagandha) on Stress and the Stress-Related Neuropsychiatric Disorders Anxiety, Depression, and Insomnia, Curr Neuropharmacol. 2021 Sep 14; 19(9): 1468–1495.
2. Majeed M., Nagabhushanam K., Mundkur L., A standardized Ashwagandha root extract alleviates stress, anxiety, and improves quality of life in healthy adults by modulating stress hormones: Results from a randomized, double-blind, placebo-controlled study, Medicine (Baltimore). 2023 Oct 13; 102(41): e35521.
3. Afonso A.G. i wsp., Effects of Withania somnifera (Ashwagandha) on Hematological and Biochemical Markers, Hormonal Behavior, and Oxidant Response in Healthy Adults: A Systematic Review, Curr Nutr Rep. 2023; 12(3): 465–477.4. Paul S. i wsp. Withania somnifera (L.) Dunal (Ashwagandha): A comprehensive review on ethnopharmacology, pharmacotherapeutics, biomedicinal and toxicological aspects, Biomedicine & Pharmacotherapy, Volume 143, November 2021, 112175