Różeniec górski (łac. Rhodiola rosea) to kwitnąca roślina dwuletnia występująca w różnych szerokościach geograficznych na całym świecie, szczególnie w regionach polarnych i wysokogórskich. Roślina ta potocznie nazywana jest „złotym korzeniem”, „korzeniem arktycznym” lub „korzeniem różanym”. Rożeniec górski należy do roślin adaptogennych, czyli mających potencjał adaptujący organizm do sytuacji stresowych poprzez uodparnianie go na stresory fizyczne, biologiczne i psychologiczne.
Różeniec górski od wieków był wykorzystywany w tradycyjnej medycynie ludowej w niektórych częściach Europy i Azji. W Mongolii zalecano go gruźlikom, na Syberii podawano nowożeńcom w celu zwiększenia płodności, a wikingowie stosowali go w celu zwiększenia wytrzymałości i siły fizycznej. Natomiast w Norwegii był nawet używany do mycia włosów.
Aktualnie współczesna medycyna i nauka od wielu lat interesuje się różeńcem górskim, właśnie z uwagi na jego potencjał adaptogenny.
Substancje bioaktywne w różeńcu górskim
Badania farmakologiczne zidentyfikowały ponad 140 różnych związków bioaktywnych wyizolowanych z różeńca górskiego m. in. salidrozyd, rodiozynę, tryozol, rozawiny, rodioninę oraz kwas ferulowy.
Salidrozyd jest obecny we wszystkich gatunkach roślin z rodzaju Rhodiola, podczas gdy rozawiny są związkami charakterystycznymi dla rożeńca górskiego. Większość preparatów z rożeńcem jest standaryzowana na określone stężenie substancji bioaktywnych – rozawin, salidrozydu lub obu jednoczenie.
W większości badań klinicznych stosowano ekstrakty standaryzowane przede wszystkim na rozawiny (min. 3% zawartości w ekstrakcie) i salidrozyd (0,8-1% zawartości w ekstrakcie). Jest to bardzo ważne, gdyż informacja o zawartości tych substancji może wpływać na skuteczność przyjmowanego preparatu z ekstraktem z różeńca górskiego.
Należy wspomnieć, że naturalnie występujący stosunek rozawin do salidrozydu w różeńcu wynosi około 3:1 i warto aby ekstrakty tej rośliny były przygotowane tak, aby odzwierciedlały ten stosunek.
Jak różeniec górski działa na nasz organizm?
Badania wykazały, że w praktyce klinicznej i badaniach eksperymentalnych preparaty z rożeńcem górskim mają działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwzmęczeniowe, regulujące odpowiedź odpornościową oraz ochronne na układ nerwowy.
Działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające może mieć szczególne znaczenie, gdyż odpowiedź zapalna odgrywa ważną rolę w procesie patologicznym różnych chorób, a terapie przeciwzapalne są ważnym elementem prewencji i leczenia takich chorób jak choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca typu 2, otyłość, czy choroby neurodegeneracyjne.
Stres – znak rozpoznawczy naszych czasów
Przewlekły stres jest znakiem rozpoznawczym naszych czasów. Amerykańskie Centra Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) szacują, że stres stanowi około 75% wszystkich przyczyn wizyt u lekarzy.
Z kolei stres związany z pracą występuje we wszystkich grupach społecznych i dotyka 22% europejskich pracowników.
Chociaż organizm może początkowo przystosować się do nadmiaru stresorów, to kiedy stres utrzymuje się zbyt długo, zdolności kompensacyjne naszego organizmu często zawodzą. Stres objawia się szeroką gamę objawów zarówno fizycznych, jak i psychicznych, a także ma negatywny wpływ na naszą wydajność.
Unikanie stresorów we współczesnym świecie jest praktycznie niemożliwe. Jednak to co możemy zrobić to zmodyfikować naszą reakcje na stres poprzez budowanie odporności psychicznej i fizycznej poprzez dietę, ruch i sen, a także wspomagać się okresowo adaptogenami takimi jak różeniec.
Jak różeniec górski chroni nasz organizm przed stresem?
Po pierwsze różeniec normalizuje osi stresu w naszym organizmie związane z układem nerwowym i hormonalnym. Będzie on wpływał na wydzielanie „hormonu stresu” – kortyzolu, który w trakcie reakcji stresowej jest zwykle podwyższony.
Stres prowadzi także do dysfunkcji naszych „centrów energetycznych”, czyli mitochondriów, obniżając produkcję energii komórkowej w formie ATP. Ponadto powoduje on nadmierną produkcję wolnych rodników, co może prowadzić do uszkodzenia struktur komórkowych. Rożeniec górski poprzez działanie przeciwutleniające będzie neutralizował nadmiar wolnych rodników i chronił nasze komórki przed uszkodzeniem.
Warto podkreślić, że Komitet ds. produktów Leczniczych Roślinnych (HMPC) uznał, że preparaty zawierające ekstrakt z różeńca górskiego mogą być stosowane w celu łagodzenia objawów stresu takich jak zmęczenie, czy uczucie osłabienia.
U kogo najlepiej sprawdzi się rożeniec górski?
Rożeniec górski zyskał szczególne zainteresowanie jako suplement ze względu na jego potencjalne działanie poprawiające wydolność fizyczną i psychiczną u osób aktywnych fizycznie i sportowców. Wykazano, że różeniec jako dodatek do ćwiczeń może poprawiać wydolność wysiłkową oraz odporność organizmu na zmęczenie wywołane wysiłkiem fizycznym. Osoby przyjmujące różeniec górski wykazywały m. in. zmniejszenie bólu i uszkodzeń mięśni po treningu oraz zwiększoną zdolność do neutralizacji wolnych rodników.
Ponadto ekstrakty z rożeńca górskiego sprawdzą się jako wsparcie organizm w trakcie nadmiernego stresu i przebodźcowania oraz pomogą zmniejszyć zmęczenie psychiczne i fizyczne u osób pracujących bardzo intensywnie fizycznie i psychicznie.
Czy rożeniec górski jest bezpieczny?
Rożeniec górski w przeprowadzonych dotychczas badaniach klinicznych wykazywał rzadkie występowanie skutków ubocznych i niską toksyczność.
Jednak nie powinien być stosowany u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących oraz może wystąpić potencjalna interakcja z wieloma lekami przeciwdepresyjnymi. Dlatego w takich sytuacjach warto skonsultować przyjmowanie ekstraktów z różeńca górskiego z lekarzem.
AUTOR: dr n. med. Karolina Karabin
Piśmiennictwo
- Ishaque S. i wsp. Rhodiola rosea for physical and mental fatigue: a systematic review. BMC Complement Altern Med. 2012 May 29;12:70.
- Cifani C. i wsp. Effect of salidroside, active principle of Rhodiola rosea extract, on binge eating. Physiol Behav. 2010 Dec 2;101(5):555-62.
- van Diermen D. i wsp. Monoamine oxidase inhibition by Rhodiola rosea L. Roots. J Ethnopharmacol. 2009 Mar 18;122(2):397-401.
- Anghelescu I.G. i wsp. Stress management and the role of Rhodiola rosea: a review. Int J Psychiatry Clin Pract . 2018 Nov;22(4):242-252.
- Salleh R.M. Life Event, Stress and Illness. “Malays J Med Sci.” 2008, 15(4), 9–18.
- Panossian A. i wsp. Rosenroot (Rhodiola rosea): traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy. Phytomedicine. (2010) 17:481–93.
- Lu Y. i wsp. Effects of Rhodiola Rosea Supplementation on Exercise and Sport: A Systematic Review. Front Nutr . 2022 Apr 7;9:856287
- European Medicines Agency. (2012). Committee on herbal medicinal products (HMPC). Assessment report on Rhodiola rosea L., rhizoma et radix. Document reference. EMA/HMPC/232100/ 2011.
- Ishaque S. i wsp. Rhodiola rosea for physical and mental fatigue: a systematic review. BMC Complement Altern Med. 2012 May 29;12:70.
- Sanz-Barrio P.M. i wsp. Rhodiola rosea supplementation on sports performance: A systematic review of randomized controlled trials. Phytother Res. 2023 Jul 26.